‘Üçlü Masa’ 1957’de kuruldu…
Vakanüvis
Gelecek yıl, vaktinde yapılması beklenen genel seçimlerde Cumhur İttifakı’na karşı Millet İttifakı’nın genişletilmiş bileşenleriyle oluşturulan cephe, muhalefetin toplanma adresi oldu.
Muhalefet bloğunun siyasetteki, medyadaki ismi şimdilik ‘Altılı Masa’. Bu oluşumun daha da geliştirilmesi/genişletilmesi amacı de kelam konusu.
Muhalefetin iktidara karşı kurumsal sayılabilecek güç birliği yapması, ‘Altılı Masa’ ismi altında toplanması yeni üzere dursa da aslında pek de o denli değil.
Siyasi tarihimizde, 1957 yılında başlayıp 1959’da ete kemiğe bürünen emsal bir siyasi oluşum daha var: ‘Üçlü Masa’
CHP, “masa”nın altyapısını hazırlıyor
Demokrat Parti’nin tek başına iktidara gelişinin beşinci yılından itibaren muhalif odaklar, hükümete karşı eleştirel tavra başlamıştı.
CHP, 1954 seçimlerinde bir defa daha DP’ye yenilmiş, bu mağlubiyet ana muhalefetin takımlarının bilenmesine yol açmıştı. Genel Lider İsmet İnönü ile Genel Sekreter Kasım Gülek, bu ilgiyi canlı tutmak için sık sık kent ziyaretlerinde bulunmaya başlamıştı.
Bir yıl sonra CHP’nin 12. Kurultayı toplanmış, İsmet İnönü burada yaptığı konuşmada, muhalefetini sertleştirerek Menderes idaresinin giderek baskıcı eğilimler sergilemeye başladığını ileri sürmüş, 1954 seçimleriyle ilgili rastgele bir şaibe olmamasına karşın ‘seçim güvenliği’ tartışmasını başlatmıştı.
Kurultayda, ‘muhalefet partilerinin güç birliği yapması’ da karara bağlanmıştı. Kurultay, başka muhalefet partileriyle her türlü görüşme konusunda Genel Lider İsmet İnönü’ye tam yetki vermişti.
“Üçlü Masa”nın birinci işi ‘Kurucu Meclis önermek oldu’
Kurultay sonrası, muhalefet partileri CHP’nin öncülüğünde sistemsiz olsa da bir ortaya gelmiş, 1956 yılı bu formda geçtikten sonra 1957 yılında ise iş birliğinin daha sistematik hale getirilmesi kararlaştırılmıştı.
CHP, Hürriyet Partisi ve Cumhuriyetçi Millet Partisi’yle birlikte, ülkede bir “rejim bunalımı” olduğu görüşünü savunmaya başlamışlardı.
İsmet İnönü, 13 Eylül 1957’de toplanacak olan 13. CHP Kurultayı öncesi ufukta bir seçim olmamasına karşın yaptığı bir açıklamada, “Muhalefet partilerinden rastgele birinin iktidara gelmesi halinde TBMM’yi kurucu meclis üzere çalıştırıp, yeni bir anayasa yaparak, akabinde seçimlere gidileceği” tabirlerini kullanmıştı.
CHP’liler ‘ulu Allah’a sığınarak’ and içmişti
Cumhuriyet Halk Partisi, Hürriyet Partisi ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ortasında ‘Üçlü Masa’ toplantıları devam ederken toplanan CHP Kurultayı’nda hükümet hakkında tıpkı savlar gündeme getirilmiş ve harekete geçilmesi kararlaştırılmıştı.
Kurultay kararlarına nazaran, ‘Kurucu Meclis’ ihdas edilecek, bu meclis Anayasa Mahkemesi’ni kuracak, basın özgürlüğü, yargı bağımsızlığı ve seçim teminatının sağlanmasının akabinde TBMM tekrar seçime gidecekti. Kurultayda ayrıyeten ‘Hürriyet Andı’ ismi verilen bir metin kabul edilmiş ve topluca okunmuştu:
“Ülkemizin bugünkü siyasal durumu ve bu durumun tarihi partimizin 13. Kurultayına yüklediği tarihi vazife birleşmiş muhalefet cephesinin bir üyesi olan biz CHP’liler, hiçbir şeyden yılmadan kanuna uyup ulu Allah’a sığınarak uğraş etmeye and içtiğimizi iş bu hürriyet andıyla kabul ve ilan ederiz.”
CHP kurultayının akabinde üç partinin temsilcileri daha sık buluşmaya başlamışlardı. Fakat 1958 yerine 1957’de yapılması kararlaştırılan genel seçimler öncesinde DP Hükümeti, seçim yasasında birtakım değişikliklere gidip, yeni durum da taraflarca aleyhte değerlendirilince ‘Üçlü Masa’ dağılmıştı.
Bu gelişmeye karşın seçimin akabinde ‘Üçlü Masa’ çalışmaları tekrar başlamıştı.
Demokrat Partili bakanlar CHP’li oldu
Yapılan görüşmelerde; üç partinin hiç birisinin, seçimlerde tek başına Demokrat Parti’yi geçemeyeceği zımmen kabul edilmiş ve buna nazaran kararlar alınmıştı. Bu doğrultuda Hürriyet Partisi’nin CHP’ye iltihakı gündeme gelmişti.
Hürriyet Partisi; Demokrat Parti’de ve hükümette kıymetli vazifelerde bulunan, Başbakan Adnan Menderes’in yakın çalışma arkadaşları ortasında yer alan Fuad Köprülü, Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu, Kasım Küfrevi, Fethi Çelikbaş, Feridun Ergin, Mükerrem Sarol, Ekrem Hayri Üstündağ, İbrahim Öktem, Turan Güneş, Ekrem Alican üzere isimler tarafından 1955 yılında kurulmuştu.
Eski DP’lilerce kurulan HP, birinci günden itibaren Menderes iktidarına karşı çok sert bir muhalefet sergilemişti. Süreç içerisinde CHP’ye iltihak etme görüşünün ağır bastığı Hürriyet Partisi nihayet 24 Kasım 1958’de kendisini feshederek CHP’ye katılmıştı.
Genel Başkanlığı’nı Osman Bölükbaşı’nın yaptığı Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ise kurumsal bir iltihak yerine, değişik bölgelerdeki kıymetli isimleri CHP üyesi’, peşi sıra da kurultay delegesi yaparak ana muhalefetle organik bir bağ kurmuştu. CHP idaresi de yeni gelenler ortasından çok sayıda ismi ‘Parti Meclisi’ne almıştı.
‘Üçlü Masa’cılar ‘Dağ Başını Duman Almış’ı okudu
İşte bu türlü bir ortamda, CHP’nin 14. Kurultayı, 12 Ocak 1959’da Ankara’da toplanmıştı.
Kurultayın üçüncü gününde Aydın delegesi Turan Güneş, ana biçimi “Üçlü Masa”da verilen ‘İlk Maksatlar Beyannamesi’ni okumuştu. Beyannameyle muhalefetin Demokrat Parti’ye karşı bildik ithamları bir sefer daha tekrarlanmıştı.
Kurultayın son günü, 15 Ocak 1959’da ise Genel Lider İsmet İnönü kapanış konuşmasını yapmıştı.
İnönü, ‘İlk Gayeler Beyannamesi’nin güç birliğini tesis ettiğini, “bütün vatandaşların bu beyanname ile aradıklarını bulduklarını” ileri sürmüştü. Kapanış günü, beyanname Turan Güneş tarafından bir sefer daha okunmuş, delegeler ayakta dinledikleri bildirinin akabinde daima bir ağızdan “Dağ Başını Duman Almış” marşını okuduktan sonra dağılmışlardı.
Basında “Üçlü Masa” coşkusu
CHP’nin merkezinde olduğu bu gelişmeler basın tarafından büyük bir ilgiyle takip ediliyor, “Üçlü Masa” gazete ve mecmualarda hararetle savunuluyordu.
Vatan gazetesinden Hasan Refik Ertuğ, büyük bir muhalefet bloğu kurulmasının ülkenin kurtuluşu için koşul olduğu görüşünü savunuyordu. Sadun Tanju ise CHP kurultayının, ‘istikbale ümitle bakış havasının bol bol teneffüs edildiği bir kongre’ olduğunu söz etmişti.
Bülent Ecevit de Kurultay Gazetesine yazdığı yazıda, “Seçimlerin 1961’de yapılması gerekmekle birlikte, artık birçok kimsenin iktidarın bir an evvel değişebileceğine ve değişmesi gerektiğine inanmağa başladığını” ileri sürmüştü.
Zafer gazetesi: Genel geçer görüşleri teatral bir edayla ilan ettiler
Basındaki az sayıdaki hükümet yanlısı gazetelerden birisi olan Zafer gazetesi ise CHP kurultayını ‘tiyatro’ olarak nitelendirmişti.
Gazetenin başyazısında, dört gün boyunca devam eden CHP Kurultayının tek sonucunun, “İlk Hedefler” ismini verdikleri ve “teatral bir tertip içinde açıkladıkları bir vesika” olduğunu yazmıştı.
Yazıda, beyannamenin, demokrasi hakkında yazılmış rastgele bir kitapta olabilecek başlıklardan oluştuğu, hâlbuki 1. Meşrutiyet’ten beri hem bu niyetlerin hem de bu davanın canlı olarak tarihçesinin mevcut olduğu vurgulanarak, beyannamenin yenilik getirmediği görüşü savunulmuştu.
Yrd. Doç. Dr. Fatih Tuğluoğlu, “CHP’nin 14. Kurultayı ve Birinci Maksatlar Beyannamesi”, Atatürk Yolu Mecmuası, Sayı 60, Yıl 2017
